ΝΑΥΠΛΙΟ: ΔΕΝΔΡΟ ΑΘΑΝΑΤΟΣ.

Η λατινική ονομασία του φυτού είναι Agave Americana (Αγαύη η αμερικανική) και ανήκει στην οικογένεια των Αγαυωδών η οποία περιέχει 300 περίπου είδη. Θεωρείται συγγενές φυτό της γιούκα, των κρίνων και έχει μακρινή συγγένεια με την αλόη. Δεν έχει όμως καμία συγγένεια με τους κάκτους.

 Στη χώρα μας το συναντούμε σε ξηρά και πετρώδη εδάφη με την ονομασία Αθάνατος. Ισπανοί και πορτογάλοι εξερευνητές την έφεραν στην Ευρώπη τον 16ο αιώνα από το Μεξικό. Δημοφιλές όμως έγινε τον 19ο αιώνα όταν έφεραν πολλές και διάφορες ποικιλίες του φυτού ως καλλωπιστικά. Σήμερα πλέον θεωρείται χαρακτηριστικό φυτό του μεσογειακού τοπίου. Το φυτό αγαπά το φως και τα πηλώδη χώματα με καλή αποστράγγιση. Δεν μεγαλώνει στη σκιά. Η Αγαύη δεν έχει κορμό. Σχηματίζει μία τεράστια ροζέτα από φύλλα που μπορεί να έχει μήκος αρκετών μέτρων. Τα φύλλα του τα κρατά όλο το χρόνο.  Είναι σαρκώδη, λιπώδη και φτάνουν σε μήκος έως 2 μέτρα και το πλάτος τους κυμαίνεται από 15 έως 25 εκατοστά. Είναι γραμμοειδή έως λογχοειδή με άκρες αγκαθωτές και οδοντωτές που καταλήγουν σε μαύρο, χοντρό και εύρωστο αγκάθι.

Είναι μονοκαρπικό φυτό. Δηλαδή ανθίζει και καρποφορεί μόνο μια φορά στη ζωή του.

Τα άνθη του είναι ερμαφρόδιτα (έχουν αρσενικά και θηλυκά όργανα), και επικονιάζονται από τα λεπιδόπτερα (πεταλούδες). Ανάλογα με το είδος και το μέγεθος, μετά από 10 έως 20 χρόνια σταθερής ανάπτυξης το φυτό παράγει ένα ανθικό ποδίσκο που φτάνει τα 10 μέτρα σε ύψος και τα 12 εκατοστά σε διάμετρο, ξυλώδη, σε σχήμα πολυέλαιου που παραμένει μερικά χρόνια και μετά την καρποφορία.

Τα άνθη είναι από 7 έως 9 εκατοστά, εύοσμα, κιτρινοπράσινα, στις άκρες των οριζόντιων κλαδιών. Το φυτό πεθαίνει μετά την ωρίμανση των καρπών. Αφήνει όμως πίσω του μικρούς παράπλευρους βλαστούς και με την έννοια αυτή δεν πεθαίνει ποτέ. Αυτός είναι ο λόγος της ονομασίας «Αθάνατος» (γιατί αφήνει πάντα απογόνους).

Ιστορικά στοιχεία:

Η λατινική ονομασία του φυτού Agave προέρχεται από την ελληνική μυθολογία. Αγαύη ήταν κόρη του Κάδμου και αδερφή της Σεμέλης, της μητέρας του Διονύσου. Ο γιος της Πενθέας έγινε βασιλιάς των Θηβών, τον οποίο και σκότωσε η ίδια ευρισκόμενη σε έκσταση, επειδή αυτός δεν επέτρεπε τη λατρεία του Διονύσου στην πόλη των Θηβών. Μετά τον φόνο του παιδιού της σύμφωνα πάντα με τη μυθολογία, η Αγαύη κατέφυγε στη μακρινή Ιλλυρία όπου παντρεύτηκε τον βασιλιά Λυκοθέρση, τον οποίο επίσης, αργότερα σκότωσε για να δώσει τη Βασιλεία στον πατέρα της Κάδμο.

Οι Αζτέκοι στην κεντρική Αμερική θεωρούσαν τον Αθάνατο δώρο θεού. Όταν κοπεί το ανθισμένο στέλεχος στη βάση του, τρέχει άφθονο υγρό. Στο Μεξικό το υγρό αυτό αντλείται και παράγει με απόσταξη μαζί με μαγιά το ποτό που είναι γνωστό ως πούλκε και το βίνο μεσκάλ.

Στο Μεξικό εδώ και εκατοντάδες χρόνια χρησιμοποιούσαν τον Αθάνατο για πάρα πολλούς λόγους. Από τις ίνες του φυτού, έφτιαχναν σχοινιά και χοντρά υφάσματα. Με τα αγκάθια των φύλων έφτιαχναν βελόνες και καρφίτσες και από τους μίσχους των λουλουδιών έφτιαχναν μία αδιάβροχη σκεπή για τις καλύβες και λουρίδες για το ακόνισμα ξυραφιών.

Το τσάι από τα φύλλα το έπιναν για την αντιμετώπιση διάρροιας, δυσεντερίας, αρθρίτιδας, δυσκοιλιότητας, αερίων και ως διουρητικό. Επίσης το χρησιμοποιούσαν μαζί με μέλι για το πλύσιμο των ερεθισμένων ματιών.

Τον χυμό τον χρησιμοποιούσαν σε καταπλάσματα για τραύματα.

Χρησιμοποιούσαν επίσης τη σκόνη του αποξηραμένου φυτού για αναιμία, ασθένειες των νεφρών και του ήπατος.

Στην Κρήτη τα φύλλα τα χρησιμοποιούσαν παλαιότερα για να απαλύνουν τους μαλάθρακες (δοθιήνες). Στα παιδιά άρεσε να ρουφούν το μέλι του ανθού.

Οι άνδρες έπλεκαν τις νίνες (όπως τις έλεγαν) και έφτιαχναν σχοινιά ως εξής. Έκοβαν τα φρέσκα φύλλα, τα κοπάνιζαν για να φύγει η σάρκα και έπαιρναν τις κλωστές τις οποίες ξέραιναν καλά. Στη συνέχεια τις έβρεχαν με νερό και τις έπλεκαν για να κάνουν τα σχοινιά.

Οι κοπελιές επίσης έπλεκαν με νίνες αθανάτου δαντέλες, αλλά ήταν πολύ δύσκολο το πλέξιμο εάν δεν είχαν το κουβάρι μέσα στο νερό.

Στη Μεσσαρά ονόμαζαν το φυτό σαλισάμπρι (από το τουρκικό σαρί- σαπίρ=αλόη) για την ομοιότητα των φύλλων του αθάνατου και της αλόης.

Συστατικά-χαρακτήρας:

Περιέχει γλυκοσίδια (αγαμενοσίδη Α και Β) και τη στεροειδή σαπωνίνη, βισντεμοσίδη.

Τα άνθη, τα φύλλα, οι μίσχοι, οι ροσέτες και ο χυμός του Αθανάτου είναι εδώδιμα. Η καρδιά του φυτού είναι εν μέρει κάτω από το έδαφος. Είναι πλούσια σε σακχαρίνη και τρώγεται αν ψηθεί. Είναι γλυκιά και θρεπτική αλλά μάλλον ινώδης.

Άνθιση – συλλογή – χρησιμοποιούμενα μέρη:

Όπως αναφέραμε το φυτό ανθίζει μία φορά στη ζωή του.

Όλα τα μέρη του φυτού μπορούν να χρησιμοποιηθούν φρέσκα ή αποξηραμένα για θεραπευτικούς λόγους.

Οι μίσχοι εμφανίζονται το καλοκαίρι πριν την τελική άνθιση. Ψημένοι έχουν γλυκιά γεύση. Τα φύλλα μαζεύονται χειμώνα και άνοιξη όταν είναι γεμάτα χυμούς για φάγωμα.

Τα φύλλα ορισμένων ειδών (Agave rigida var. sisalana, sisl hemp., Agave decipiens, False Sisal Hemp. Agave Americana) παράγουν ίνες.

Από τον σπόρο φτιάχνεται αλεύρι που χρησιμοποιείται για να δένει τις σούπες ή για ψωμί.

Το απόσταγμα των φύλλων και ιδιαίτερα της ρίζας (με σιγανό βράσιμο) περιέχει σαπωνίνη και χρησιμοποιείται για την παρασκευή σαπουνιών

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:

Δρα ως αντισηπτικό, εφιδρωτικό, διουρητικό, καθαρτικό, παυσίπονο (σε οδοντικούς πόνους)

Ο χυμός είναι αντισηπτικός, εφιδρωτικός, διουρητικός και ήπια καθαρτικός. Έχει απολυμαντικές ιδιότητες και μπορεί να ληφθεί εσωτερικά για να ελέγξει την αύξηση των σηπτικών βακτηριδίων στο στομάχι και το έντερο.

Τα φύλλα, χάρη στην αντιφλεγμονώδη και καταπραϋντική δράση τους, πολτοποιημένα δίνουν μια θαυμάσια αλοιφή για οξείς ρευματισμούς, ρευματοαρθρίτιδες, οσφυαλγία, πόνους αρθρώσεων, κρυολογήματα και τον έρπη. Η ίδια αυτή αλοιφή σε συνδυασμό με το σινάπι βοηθά ως κατάπλασμα σε περιπτώσεις πνευμονίας. Τότε ο πυρετός πέφτει, γίνεται άφθονη απόχρεμψη και τα πνευμονικά συμπτώματα σταματούν.

Χρησιμοποιείται, σε χρόνιες παθήσεις του ήπατος, ίκτερο και καθαρισμό των εντέρων.

Η ρίζα είναι διουρητική και εφιδρωτική. Την είχαν χρησιμοποιήσει στη θεραπεία σύφιλης και γονόρροιας. Το κόμμι που περιέχει η ρίζα και τα φύλλα δρα εναντίον του πονόδοντου.

Το νερό μέσα στο οποίο έχουν βραχεί οι ίνες για μία μέρα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως απολυμαντικό δέρματος κεφαλής και τονωτικό των μαλλιών σε περιπτώσεις τριχόπτωσης.

Έχει εντομοκτόνες και εντομοαπωθητικές ιδιότητες

Παρασκευή και δοσολογία:

Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Βάζουμε 2 γραμμάρια λεπτά κομμένα φύλλα σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό και το σκεπάζουμε για 10 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε ή το χρησιμοποιούμε για το πλύσιμο του κεφαλιού ως απολυμαντικό και τόνωση των μαλλιών που πέφτουν.

Προφυλάξεις:

Ο χυμός από διάφορες ποικιλίες του φυτού, μπορεί να προκαλέσει δερματίτιδα εξ επαφής. Αυτή εκφράζεται με κοκκίνισμα της περιοχής και τη δημιουργία φυσαλίδων στο δέρμα που κρατούν μία με δύο εβδομάδες. Οι φυσαλίδες στο δέρμα μπορεί να εμφανιστούν και πάλι μέσα στη διάρκεια του επόμενου έτους, ακόμη και αν δεν υπάρχουν σημάδια αναφυλαξίας. Το αποξηραμένο φυτό σπάνια προκαλεί τέτοιες αντιδράσεις.

Προσοχή χρειάζονται τα αγκάθια του φυτού που βρίσκεται σε φάση έντονης ανάπτυξης. Αν μας τρυπήσουν βαθιά μπορούν να προκαλέσουν μώλωπα που το μέγεθος του φτάνει τα 6-7 εκατοστά και θα διαρκεί περίπου 2 με 3 εβδομάδες.